Aland kwarts-porfier
Aland kwarts-porfier is makkelijk te herkennen aan de talrijke ronde kwartsen. Deze zijn meest (donker)grijs en zijn maximaal 1cm groot. Bijzonder is dat de kwartsen door magmatische corrosie zijn aangetast. Hierdoor zijn ze niet alleen rondachtig van vorm geworden, ook tonen ze aan de buitenzijde kleine oplossingsholtes en smalle met rode veldspaat gevulde kanaaltjes. De kwartsen lijken hierdoor radiair gespleten.
Naast ronde kwartsen zijn talrijke eerstelingen van kaliveldspaat aanwezig, in sommige typen vergezeld van (groen)witte plagioklazen. De eerstelingen zijn doorgaans onregelmatig van vorm, vaak vormen ze kleine en wat grotere splinters in een doorgaans zeer fijnkorrelige vleesrode tot (bruin)rode grondmassa.
Door verwering is Aland kwarts-porfier vaak sterk gebleekt of zelfs geheel wit van kleur. De donkere kwartsen steken dan zeer duidelijk tegen de witte grondmassa af.
Van Aland kwarts-porfier bestaan een aantal varianten, waaronder enkele zeer donkere typen. Bij afname van het aantal kwarts-eerstelingen en toename van de eersteling-grootte van de veldspaten gaat Aland kwarts-porfier onmerkbaar over in Aland graniet-porfier.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Gieten (Dr.)
Typisch voorbeeld met talrijke gecorrodeerde, donkere kwarts-eerstelingen. De kwartsen zijn doortrokken van smalle adertjes (kanaaltjes) die gevuld zijn met roodachtige veldspaatmassa. De grotere kaliveldspaten vallen door hun kleur nauwelijks in de grondmassa op. De plagioklazen zijn wit, kleiner en onregelmatig van vorm.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)
In een doorlatende zandbodem verweren zwerfstenen sneller waardoor de kleuren verbleken.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Borger (Dr.)
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)
Is op dezelfde akker gevonden als de zwerfsteen links. In uiterlijk lijken beide zwerfstenen op elkaar.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Bargeroosterveld, Emmen (Dr.)
Porfieren komen zelden voor als grote zwerfkeien. Ook van Aland kwarts-porfier zijn zwerfsteenvondsten van meer dan 25cm zeldzaam.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.)
Deze steen is afkomstig uit het keizandniveau aan de top van de verweerde keileemlaag. De kleur van het gesteente is hierdoor geelwit geworden. Veldspaat-eerstelingen vallen hierin nauwelijks op. De donkere kwartsen contrasteren sterk met de matrix.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Borger (Dr.)
Door verwering sterk gebleekte zwerfsteen.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Gieten (Dr.)
Ook van deze zwerfsteen is de buitenzijde sterk gebleekt.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Groningen
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Gieten (Dr.)
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Roodkerk (Fr.)
Gepolijst oppervlak
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Groningen
Breukvlak
Aland kwarts-porfier, Skeppsvik-type - zwerfsteen van Damsdorf (Dld.)
Het Skeppsvik-type van Aland kwarts-porfier bezit troebel grijswitte kwartsen. Dit zou kunnen duiden op deformatie.
Aland kwarts-porfier, detail van de steen hiernaast
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Borger (Dr.)
Licht verweerde Aland kwarts-porfier is een fraai, makkelijk herkenbaar gesteente. De donkergrijze radiaal gespleten kwartsen steken duidelijk tegen de lichtrode grondmassa af.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)
Het aantal kwarts-eerstelingen in Aland kwarts-porfier varieert. Naast grote kwarts-eerstelingen komen in deze zwerfsteen talloze kleine individuen voor. Donkere mineralen spelen een ondergeschikte rol, ze vallen niet op.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Borger (Dr.)
Regelmatig vinden we rapakivi's die blijk geven van deformatie. Vaak blijft het bij een enkelvoudiger breuk, soms is sprake van. Deze breuken lopen meestal parallel aan elkaar maar vormen soms ook netwerken. De breuken zijn gevuld met kwarts, soms deels of geheel ook met groene epidoot.
Naast rapakivi-typen met seismische breuken zijn er ook gevonden die volledig uit grote en kleine fragmenten bestaan, breccies dus.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Gasselte (Dr.)
Aland kwarts-porfier - zwerfsteen van Emmerschans (Dr.)
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)
Kwarts-eerstelingen in Aland kwarts-porfier - Gieten (Dr.)
Kwarts-eerstelingen in Aland kwarts-porfier - Emmerschans (Dr.)
Kwarts-eerstelingen in Aland kwarts-porfier - Hoge Veld, Norg (Dr.)
Kwarts-eerstelingen in Aland kwarts-porfier - Roodkerk (Dr.)
Ignimbritoïde Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Govelin (Dld.)
Van Aland kwarts-porfier zijn ook ignimbriet-achtige vormen bekend. Op het kleine eiland Blaklobben in de Aland-archipel is hiervan een klein voorkomen bekend. De variatie onder gevonden zwerfstenen laat geen twijfel dat deze ignimbrietische typen ook nog op andere plaatsen in het Aland-gebied moeten voorkomen. Deze locaties liggen hoogstwaarschijnlijk onder water en zijn dus niet te bemonsteren.
Ignimbritoïde Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Mommark, Als (Dk.)
Of deze fluïdale Aland kwarts-porfieren werkelijk als ignimbriet zijn ontstaan, is niet duidelijk. Er zijn argumenten die daartegen pleiten. Vandaar de uitdrukking 'ignimbritoïd'.
Ignimbritoïde Aland kwarts-porfier, detail van de steen hiernaast
De fluïdale (= stromings) structuur kan ook ontstaan door het onderaards langzaam vloeien van het taaie rapakivi-magma. Vergelijkbare structuren ontstaan ook in stuwkoepels van vulkanen, zonder dat hierbij sprake is van pyroklastische stromen waaruit na afzetting ignimbrieten ontstaan.
Ignimbritoïde Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Damsdorf (Dld.)
Fraai helder oranjerode kwarts-porfier met een duidelijke fluïdale structuur.
Ignimbritoïde Aland kwarts-porfier, detail van de steen hiernaast
De troebelgrijze kwarts-eerstelingen herinneren aan die in het Skeppsvik-type
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Groningen
Van Aland kwarts-porfier zijn ook een aantal chocolade bruine typen bekend. Deze zijn rijker aan veldspaat-eerstelingen, die gemiddeld genomen ook een groter formaat hebben.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Groningen
Een vergelijkbaar type kwarts-porfier als links hiernaast. De korreling van de grondmassa is in deze typen ook iets grover.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Groningen
Bij Hammarudda langs de westkust van Aland komen kwarts/granietporfieren voor met een binnas zwarte grondmassa. De velspaat-eerstelingen zijn groot. De plagioklazen zijn wit of enigszins groenwit. Sommige kaliveldspaat-eerstelingen zijn deels of geheel omgeven door een witte rand van plagioklaas.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Groningen
Enkele Aland kwarts-porfieren geven blijk van opname van donkere, basische bestanddelen. Een deel hiervan is geassimileerd, maar in het gesteente komen talrijke kleine, meest hoekige basische xenolieten voor.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Groningen
Somber gekleurd, maar onmiskenbaar een Aland kwarts-porfier. De buitenzijde van deze nauwelijks verweerde zwerfsteen is vuil geelbruin grijs. Opvallend zijn de ronde sterk gecorrodeerde ronde kwartsen. Daarnaast komen veel scherfvormige geelachtig witte kristalfragmenten voor van plagioklaas.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van Groningen
De aanwezigheid van veel donkere mineralen veroorzaakt op het breukvlak de donkere tint. Plagioklaas is rijkelijk aanwezig. Kwartsen en kaliveldspaten vallen niet op. De donkere bestanddelen zijn opgenomen componenten uit een basaltisch nevengesteente, waar het rapakivi-magma doorheen gebroken is. Het is ook mogelijk dat beide gesteenten nog niet geheel waren gekristalliseerd, waardoor de vreemde componenten zich makkelijk in de kristalbrei van het rapakivigesteente hebben kunnen verdelen.
Aland kwarts-porfier - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.)
Deze zwerfsteen toont de overgang naar Aland graniet-porfier. Niet alleen is het aantal kwarts-eerstelingen in deze steen geringer, de veldspaat-eerstelingen zijn gemiddeld groter dan in Aland kwarts-porfier. Ook de grondmassa is iets korreliger dan in de gewone Aland kwarts-porfier.