In het Precambrium waren er op aarde talloze langdurige perioden met uitbundig vulkanisme, ook in wat nu Scandinavië is. Bewegingen van aardkorstplaten zijn van alle tijden. Ook tijdens het Precambrium botsten her en der continenten op elkaar, waarbij hooggebergten ontstonden met als nevenverschijnsel vulkanisme.

Van het vulkanisme van toen is niets meer over. Verwering heeft in de vele honderden miljoenen jaren, die sindsdien zijn verstreken, van deze vulkanen niets over gelaten. Ook veel van de toen gevormde vulkanische gesteenten zijn door erosie verdwenen.

Basalt van zeer hoge ouderdom

Desondanks is lang niet alles verdwenen. Van Precambrische vulkanische gesteenten is verrassend veel bewaard gebleven. Toegegeven, deze vulkanieten zijn restanten van grotere voorkomens, maar deze geven voldoende inzicht in het soort vulkanisme. Hieruit kan de conclusie getrokken worden dat het vulkanisme in het Precambrium en de producten die erbij ontstonden, niet wezenlijk verschilden van die van vandaag de dag.

Naast veel silicarijke vulkanieten als ignimbrieten en kwartsporfieren komen op verschillende locaties in Zweden, Finland en op de bodem van de noordelijke Oostzee nog oude, Precambrische basalten voor. In alle gevallen zijn deze basalten door ouderdom getekend. Kleur en vaak ook structuur van deze gesteenten wijkt in veel gevallen sterk af van basaltgesteenten zoals wij die kennen. In v eel gevallen is de omzetting van deze Precambrische basalten dusdanig dat gesproken kan/mag worden van metamorfose. Veel van deze oude basalten zijn in feite metabasalten. Hierbij is het niet zo dat deze door druk en verhoogde temperatuur op grote diepte in de aardkorst volledig gerekristalliseerd zijn. Ja, die zijn er ook bij, maar de metamorfose waar hier op geduid wordt heeft betrekking op de aan- en afvoer van stoffen in circulerend water dat via microporiën door het gesteente diffundeerden. Hierbij zijn bestaande mineralen afgebroken of omgezet en nieuwe mineralen gevormd.

Noordelijke zwerfstenen van paleo-basalt

In de ijstijd zijn van deze locaties met oude basaltische gesteenten door het landijs talloze brokstukken zuidwaarts getransporteerd. Een deel van deze basaltzwerfstenen is ook in ons land terecht gekomen. Door hun uiterlijk herkennen de meeste zwerfsteenverzamelaars deze geologisch bijzonder oude basalten als melafier-amandelsteen of als 'diabaasporfieriet' en niet zozeer als basalt, hoewel ze dat feitelijk wel zijn.

In de petrografie spreekt men bij de meer dichte, soms porfierische basalttypen doorgaans van paleobasalt en niet van melafier. De zwerfsteentypen met opgevulde gasblazen hebben een zogenoemde amygdaloïdale structuur, vandaar een naam als amygdaloïdale paleobasalt. Deze laatste uitdrukking betekent gewoon ‘amandelvormig’. Precambrische zwerfsteenbasalten zijn in alle gevallen paleobasalten.

Voorbeelden van zwerfstenen van paleo-basalt 

Vooral de sterk omgezette paleobasalten uit de noordelijke Oostzee zijn dankbare verzamelobjecten. Veel zwerfstenen zijn fraai van kleur en tonen verrassende structuren met holteopvullingen en mineralogische nieuwvormingen. De meeste van deze Oostzeebasalten zijn (diep) roodbruin of bruinviolet van kleur, met een sterk wisselend aantal, opvallend witte, vaak grillige holteopvullingen en dito gekleurde vlekken en slierten. Echter, de meerderheid van de Precambrische zwerfstenen van paleobasalt is, in Nederland althans, somber bruin, bruingroen, groen tot zwartgroen van kleur. 

Opvallende kenmerken van deze paleobasalten zijn de opgevulde gasblaasjes en holten. In de bruinrode typen kleuren deze opvullingen meest wit of wit met groen, waardoor deze zwerfstenen makkelijk zijn te herkennen. In de bruin tot zwartgroen gekleurde zwerfstenen zijn de gasblazen vaak (deels) opgevuld met kwarts en chalcedoon of zwartgroene chloriet. In een enkel geval toont de chalcedoon zich als kleine kleurige agaatjes of rode jaspis.

Voorbeelden van zwerfstenen van melafier-amandelsteen (amygdaloïdale paleo-basalt)

Zoals hierboven aangestipt is het merendeel van de roodbruin gekleurde melafier-amandelstenen afkomstig van de bodem van de noordelijke Oostzee. Een eventuele herkomst uit de noordelijker gelegen Botnische Golf is echter niet uitgesloten. Helaas zijn deze typische basalten nergens in deze waterwereld ontsloten. Van de overige melafieren en melafier-amandelstenen is over de herkomst evenmin iets met zekerheid te zeggen.

Al met al zijn deze oude melafieren en melafier-amandelstenen ofwel paleobasalten interessante verzamelobjecten, ook al omdat de oude gasblazen en holten soms met fraaie secundaire mineralen zijn opgevuld. In de zwerfsteenkunde mogen zwerfstenen zonder opgevulde gasblaasjes gewoon melafier genoemd blijven en die met gasblaasjes melafier-amandelsteen. 

Amygdaloïdale paleo-basalt met epidoot

Zwerfsteenbasalt, ouderdom en herkomst

Voorbeelden van zwerfstenen van dichte en porfierische basalt

Krijt en Jura. Deze basaltzwerfstenen zijn afkomstig uit de Zuid-Zweedse provincie Skane. Worden in de zwerfsteenliteratuur ook wel ‘Schonenbasalt’ genoemd.

Voorbeelden van zwerfstenen van paleo-basalt en melafier-amandelsteen uit het Oslo-gebied

Laat-Carboon tot in het Vroeg-Perm. Herkomst: Oslogebied, Zuid-Noorwegen.

Voorbeelden van zwerfstenen van porfierische paleobasalt, melafier en melafier-amandelsteen

Precambrium. Noordelijke Oostzee. Herkomst in Scandinavië onbekend

Overige zwerfstenen van violetrode, bruine en zwartgroene melafier en melafier-amandelsteen 

Precambrium. Zweden, Zuidwest-Finland, Noordoostelijke Oostzee en Botnische Golf

Terug