Emmen-keileem
Dit is een door verwering meest roodbruine, zandige keileem, die op veel plaatsen in het Hondsrug-gebied de bovenste keileem-afzetting vormt. Emmen-keileem komt met name veel voor op de oostelijke Hondsrugtak in Drenthe.
Bij de aanleg van het sportpark in het oosten van Emmen kwam over een groot oppervlak roestbruin verweerde, zwerfsteenrijke Emmen-keileem te voorschijn. Het ontgraven keileemoppervlak is door cryoturbatie verstoord en vermengd met geelbruin zand uit het Weichselien.
Voorkomen van Emmen-keileem in het Hondsrug-gebied
De aanwezigheid van Emmen-keileem in Noord- en Oost-Drenthe is gekoppeld aan dat van het Assen-type. Deze laatste vormt op de zandruggen doorgaans de onderste keileemafzetting. Beide keileemsoorten zijn afgezet door de Hondsrug-ijsstroom. Een kenmerk van Emmen-keileem is de rijkdom aan zwerfstenen. Het op grote schaal opgraven van ‘keistenen’ in de 19e eeuw bij Annen, Gasselte, Borger en verder zuidwaarts tot Klijndijk, lag hieraan ten grondslag. Het zwerfsteengehalte is veel hoger dan die in Assen-keileem. Vaak is de verhouding 10:1.
Op de zandruggen in het Hondsrug-gebied komt Emmen-keileem in een laagdikte voor, variërend van 1 tot ongeveer 3 meter. Deze keileem vormt smalle, langgerekte ‘eilanden’ op een onderlaag van Assen-keileem. Het onderbroken karakter van de afzetting of de afwezigheid ervan, is vooral duidelijk op de westelijke Hondsrugtak. Op de kruin van de oostelijke Hondsrugtak vormt Emmen-keileem een aaneengesloten afzetting met slechts hier en daar een onderbreking. Op de westelijker gelegen zandruggen van het Hondsrug-complex komt Emmen-keileem verspreid voor.
Profiel in Emmen-keileem onder afdekking van dekzand uit het Weichselien langs de N33 bij Gieten (Dr.)
Bij graafwerkzaamheden in de oostelijke tak van de Hondsrug bij Gieten (Dr.) waren beide Hondsrug-keilemen ontsloten. Beide keileem-typen zijn door verwering en uitloging ontkalkt. De streeplijn geeft de scheiding aan tussen vuursteenrijke Assen-keileem (onder, met links een vuursteentje) met de zwerfsteenrijke Emmen-keileem daarboven.
Emmen-keileem is tijdens het warme Eemien en in de Weichsel-ijstijd daarna door verwering en uitspoeling secundair ontkalkt. De oorspronkelijke, kalkhoudende variant is Nieuweschoot-keileem. Dit laatste keileem-type vinden we uitsluitend op plaatsen waar keileem een relatief grote dikte bereikt. Dit is het geval bij Noordhorn (Gr.), Hoogkerk (Gr.), de noordelijke Hondsrug tussen Haren en Groningen en zuidelijker op de Hondsrug bij Gieten en in Emmen.
Keileem van het Emmen-type is overigens ook aangetoond in Oost-Overijssel. Uit onderzoek en uit zwerfsteentellingen bleek, dat bij De Lutte en bij Beuningen ook sprake moet zijn van dit keileem-type. Bij De Lutte zelfs op meerdere plaatsen. Ruim 95% van de getelde gidsgesteenten bleken van Oost-Baltische herkomst.
Keileemprofiel in Groeve De Boer, Emmerschans (Dr.)
Met een messcherpe overgang liggen op oudere, ijstektonisch gestuwde zanden uit de Formatie van Peelo (Elsterien) een tweetal keileemtypen, die karakteristiek zijn voor het Hondsrug-complex. De onderste keileem is het vuursteenhoudende, kalkvrije Assen-type. Daar bovenop ligt kalkvrije Emmen-keileem. Hierin ontbreekt vuursteen.
Profiel met twee keileemtypen op de centrale Hondsrug bij Gieten (Dr.).
De bovenste helft wordt ingenomen door zwerfsteenrijke Emmen-keileem. Hierin is een lens van smeltwaterzand aanwezig. Vuursteenhoudende Assen-keileem vormt de onderste helft. Beide keilemen zijn door verwering uitgeloogd en kalkvrij. Assen-keileem is een grondmorene, die aan de basis van de Hondsrug-ijsstroom op de ondergrond is afgezet. Emmen-keileem is vermoedelijk een uitsmeltingskeileem (melt-out till).
Afgegraven keileem oppervlak in Emmen-keileem - Groeve De Boer, Emmerschans (Dr.)
Keileem van het Emmen-type is bijzonder rijk aan Oost-Baltische zwerfsteensoorten. Vooral rapakivi-granieten van Aland komen veel voor.
Oost-Baltisch zwerfsteengezelschap
Het kristallijne zwerfsteengezelschap in Emmen-keileem is identiek aan die in Nieuweschoot-keileem. De samenstelling is extreem Oost-Baltisch. Meermalen is bij zwerfsteentellingen gebleken dat 100% van de aanwezige gidsgesteenten uit het Noord- en Oost-Balticum afkomstig zijn. Zwerfstenen uit Midden- en Zuid-Zweden ontbreken volledig.
Zwerfsteen voorbeelden van Oost-Baltische gidsgesteenten
Viborgiet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.)
Porfierische Nystad rapakivi-graniet - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.)
Lemland-graniet - Zwerfsteen van Borger (Dr.)
Finse helsinkiet - Zwerfsteen van Haren (Gr.)
Opvallend is het te verwaarlozen percentage vuursteen. Onder het grovere materiaal ontbreekt vuursteen volledig. In de fijngrind-fractie 3-5 mm komen enkele kleine vuursteensplinters voor. Waarschijnlijk gaat het hierbij niet om Krijt-vuursteen, maar betreffen het kiezelsplinters van Ordovicische ouderdom. Deze zijn afkomstig uit kalksteen-afzettingen in de noordoostelijke Oostzee en de zuidelijke Botnische Golf. Verkiezelingsverschijnselen in de kalksteen-afzettingen daar zijn niet ongewoon.