Naast zandstenen van Precambrische ouderdom, zijn afhankelijk van de zoeklocaties talrijke zandsteensoorten te vinden die van jongere datum zijn. Van de geologische perioden na het Precambrium komen zwerfstenen uit het Cambrium, Siluur, Devoon, Krijt en het Tertiair voor. Mesozoïsche zandstenen ontbreken, op een enkele uit het Krijt na geheel.

In Drenthe zijn vooral zwerfstenen uit het Cambrium algemeen te vinden. Op plaatsen in Noord-Nederland waar de keileem niet verweerd en uitgeloogd is, zijn ook, zij het veel zeldzamer, zwerfstenen van zandsteen uit de overige perioden te vinden. 

Het talrijkst, ook qua sortiment, zijn deze geologisch jongere zandsteen-typen te vinden langs de Oostzeekusten van Duitsland en Denemarken.

Steenstrand bij Mommark op Als (Dk.)

Op het steenstrand liggen duizenden noordelijke zwerfstenen. Zeewater spoelt de stenen uit de keileem van het klif. De stenen zijn door golfslag en branding meestal prachtig afgerond. De meerderheid bestaat uit kristallijne gesteenten als graniet en gneis. Zandstenen, ook die uit het Fanerozoïcum, komen vrij algemeen voor. 

Zandstenen uit het Cambrium

Het Cambrium beslaat een periode van 570 tot 510 miljoen jaar geleden. In deze periode verschijnen plotseling als uit het niets allerlei fossielen. Van vrijwel alle dierstammen zijn in Cambrische gesteenten fossiele overblijfselen aangetroffen. Dit fenomeen is terug te voeren op de verworvenheid van levende wezens om een (exo)skelet te maken. De harde skeletdelen zijn op grote schaal gefossiliseerd. 

Bijzonder is dat ongewervelde, wormachtige organismen, mollusken en arthropoden in Vroeg-Cambrische zandstenen sporen van hun aanwezigheid hebben achtergelaten. Deze organismen maakten geen woonbuizen van calciumfosfaat of van calciet. Hun vraat-, bouw- en graafsporen zijn in een grote variatie als bioturbate verstoringen in zandstenen te vinden. 

Nexö-zandsteen en groeve op Bornholm

Groeve in Nexö-zandsteen bij Nexö op Bornholm.

Deze zandsteen wordt in twee naast elkaar gelegen groeven geëxploiteerd. De zandsteen splijt makkelijk in grote platen. Deze worden als bouwsteen en als flagstone verhandeld.

Voorbeelden van zwerfstenen van Nexö-zandsteen

Nexö-zandsteen komt voor op het Deense eiland Bornholm in de Oostzee. Het zijn Vroeg-Cambrische, grijsviolette, roodviolette en soms ook meer geelachtige, grof- tot fijnkorrelige zandstenen. Vaak is een onregelmatige, grove gelaagdheid zichtbaar die zich uit in kleurafwisselingen in de zandsteen. Nexö-zandstenen bevatten vaak veldspaatkorrels, soms zo veel dat van arkose gesproken kan worden. Fossielen ontbreken. 

Nexö-zandsteen - Zwerfsteen van Midskov, Fünen (Dk.)

Kalmarsundzandsteen

Dit zijn opvallend gelaagde, violetgeel gestreepte zandstenen. De violetbruine streepppatronen zijn zeer divers en zijn in vrijwel geen zwerfsteen hetzelfde. Het opvallend uiterlijk is reden waarom Kalmarsund-zwerfstenen veel gezocht worden.

De bruine tot bruinviolette, dunne strepen en lijnen verlopen recht of gebogen. Met de gelaagdheid van het gesteente hebben deze lijnpatronen niets te maken. De lijnen doorkruisen elkaar en vaak ook de gelaagdheid van het gesteente. 

De lijnpatronen worden veroorzaakt door limonietische ijzerverbindingen, die ontstaan zijn doordat opgelost 2-waardig ijzer in de poriën van het gesteente herhaald in contact kwam met zuurstof. Sommige zwerfstenen van Kalmarsund-zandsteen zijn door hun abstracte lijnenpatroon ware kunstwerkjes. In Noord-Nederland komen zwerfstenen van Kalmarsund-zandsteen geregeld voor. Veel algemener zijn ze te vinden langs de Oostzeekusten in Duitsland en Denemarken.

Kalmarsundzandsteen is een afzetting uit het jongste deel van het Precambrium en vooral uit het Vroeg-Cambrium. Fossielen komen zeer weinig voor. Het bekendst nog zijn Kalmarsund-zandstenen met bruinviolette woonbuizen van het sporenfossiel Skolithos. 

Kalmarsund-zandsteen - Zwerfsteen van Sinebjerg, Fünen (Dk.)

Kalmarsundzandsteen - Zwerfsteen van Damsdorf (Dld.)

In Vroeg-Cambrische Kalmarsund zandsteen-typen komen fossiele levenssporen voor. Het zijn woonbuizen van Skolithos linearis. 

Gingham-zandsteen

Gingham-zandsteen komt voor op Bornholm en waarschijnlijk ook op de bodem van de aangrenzende Oostzee. Op Bornholm komt deze zandsteen als afzetting voor tussen Nexö en Balka-zandsteen. 

Van een afstand doet Gingham-zandsteen aan Kalmarsund-zandsteen denken. Gingham-zandsteen is beigebruin, gelaagd met grijsviolette, roodviolette en grijsrode strepen en banden. De afstand tussen de violette banden kan relatief groot zijn.

Luipaard-zandsteen (Tijger-zandsteen)

Deze zandsteen staat in oudere boeken over zwerfstenen beschreven onder de naam 'tijger-zandsteen'. In Duitstalige zwerfsteenliteratuur wordt deze zandsteen al sinds jaar en dag 'Leoparden-sandstein' genoemd. Vertaald in het Nederlands wordt dit Luipaard-zandsteen. Deze naam verdient de voorkeur boven tijgerzandsteen. 

Luipaard-zandsteen is meest geelwit, grijswit of beige. Karakteristiek zijn kleine of grotere donkerbruine, rondachtige vlekken. Ze komen verspreid of soms laagsgewijs in het gesteente voor. De zandkorrels in de vlekken zijn door limoniet/mangaan verkit. De zandsteen in deze vlekken verweert makkelijk. Aan de buitenzijde van zwerfstenen zien we door verwering veroorzaakte kleine of grotere putten. Luipaard-zandsteen is een poreus, vrij slecht verkitte zandsteen. Onder de hamer breken deze zandstenen makkelijk. Het gesteente verzand makkelijk op het slagvlak. 

Hoewel de meeste luipaard-zandstenen uit het Vroeg-Cambrium stammen, komen vergelijkbare typen ook in geologisch jongere afzettingen voor. Het zijn de sprekende vlekken in het gesteente die naamgevend zijn voor de betreffende zwerfsteen.

Glauconiet-zandsteen

Glauconiet-zandsteen is een duidelijk gelaagd zandsteen-type. Opvallend is dat splijtvlakken van deze Vroeg-Cambrische zandsteen opvallend groen kleuren door de aanwezigheid van talloze, kleine donkergroene korrels glauconiet. Deze zandstenen met hun groene splijtvlakken zijn hierdoor makkelijk te herkennen. Fossielen komen weinig of niet voor. Soms zien we op splijtvlakken afdrukken of kleine kegelvormige steenkernen van Volborthella, een onbekend zeebodembewonend organisme.

Glauconiet- zandsteen - Zwerfsteen van Langö, Fünen (Dk.)

Glauconiet-zandsteen is duidelijk gelaagd. Laagjes rijker aan glauconiet tekenen zich door een iets donkerder kleur duidelijk in het gesteente af. 

Voorbeelden van zwerfstenen van overige Cambrische zandsteensoorten

Hardeberga/Balka-zandsteen

Voorbeelden van zwerfstenen van zandsteen uit het Midden-Cambrium

Eophyton-zandsteen (Paradoxides-zandsteen)

Voorbeelden van zwerfstenen van zandsteen uit het Ordovicium

Obolus-zandsteen

Obolus-zandsteen - Zwerfsteen van Groningen

Deze lichtkleurige zandsteen is rijk aan schelpklepjes van een Vroeg-Ordovicische brachiopode-soort. Obolus is één van de eerste brachiopoden die veelvuldig als fossiel gevonden wordt. In deze Oost-Baltische zandsteen komen de fosfatische schelpjes soms laagsgewijs zo veel voor, dat het vaste gesteente in Estland geëxploiteerd wordt voor de productie van kunstmest.

Obolus-zandsteen komt voor in onverweerde Hondsrug-keileem, met name op de noordelijke Hondsrug bij Groningen.

Voorbeelden van zwerfstenen van zandsteen uit het Siluur

Colonus-zandsteen

Colonus-zandsteen - Zwerfsteen van Langö, Fünen (Dk.)

Is een sterk gelaagde schalie-achtige, fijnkorrelige zandsteen. De meest platte zwerfstenen bezitten een opvallend uiterlijk door dicht opeen liggende laagvlakjes, die trapsgewijs verlopen. Het gesteente komt voor in de Zuidzweedse provincie Schonen. 

Voorbeelden van zwerfstenen van zandsteen uit het Devoon

Old Red zandsteen

Old Red-zandsteen - Zwerfsteen van Groningen

Dit is een bruinrode zandsteen uit het Devoon. Het vaste gesteente komt voor in Estland - vooral rond het Peipusmeer, verder in Letland en op de bodem van de aangrenzende Oostzee. Old Red Sandstone is gevormd in de periode tussen 408 en 370 miljoen jaar geleden. Het zand is afkomstig van geërodeerde Silurische gesteenten, die tijdens de Caledonische gebergtevorming opgeheven werden tot een hooggebergte. Restanten van dit gebergte komen voor in Noorwegen, Schotland, Wales, Ierland en in het oosten van de USA.  

Kogel-zandsteen

Voorbeelden van zwerfstenen van zandsteen uit het Tertiair

Limonietische zandstenen

Dit zijn zandstenen waarvan de zandkorrels door ijzerverbindingen (limoniet e.a.) zijn verkit. Ze zijn van Tertiaire (Oligoceen en Micoeen) ouderdom en afkomstig van verschillende voorkomens in de ondergrond van Noord-Duitsland en Denemarken. Mogelijk dat Zuid-Zweden hiervoor ook in aanmerking komt. Zwerfstenen van limoniet-zandsteen komen in Midden- en Noord-Nederland spaarzaam in keileem-afzettingen voor. In een zandzuigplas bij Hogersmilde zijn in de loop van de tijd een aantal gevonden.

Limoniet-zandsteen is glimmerhoudend en bevat vaak fossielen van tweekleppigen en gastropoden. De herkenbaarheid van deze fossielen wordt bemoelijkt door oplossing van de kalkige bestanddelen. We vinden de fossielen dan voornamelijk in de vorm van afdrukken. 

Holsteiner Gestein

Dit is een zandsteensoort met doorgaans opmerkelijk veel fossielen. De herkomst van het gesteente is vermoedelijk de ondergrond van Oost-Holstein en aangrenzende Oostzeebodem in Noord-Duitsland. Het gesteente is van lokale herkomst. De ouderdom is Vroeg-Mioceen (Vierland-Stufe). Opvallend is de talrijkheid van zwerfstenen rond de plaatsen Malente, Kreuzfeld en Sieversdorf (Plön). Ook langs de Brodtener Ufer zijn zwerfstenen van Holsteiner Gestein te vinden. Deze spoelen in winter en voorjaar aan de voet van de kliffen uit de keileem.

Het gesteente bezit een tamelijk harde donkerbruine korst van limoniet. Zwerfstenen worden veel gezocht om hun rijkdom aan fossielen, vooral tweekleppigen en gastropoden komen veel voor. 

Van Holsteiner Gestein komen twee varianten voor: 1. een grijze, zeer harde kalkzandsteen met aan de buitenzijde talrijke witte doorsneden van schelpen en slakken en 2. een donkerbruine limonietische vorm. Deze laatse is het meest bekend. Het loont niet om de lichtkleurige variant door te slaan. De breuk gaat vrijwel altijd dwars door de aanwezige fossielen.

Holsteiner Gestein - Zwerfsteen van Malente/Kreuzfeld (Dld.)

Deze zwerfsteen bevat talrijke grote klephelften van de noordkromp (Arctica islandica)

Terug