Waar moet je bij zwerfstenen op letten?

Het zoeken naar zwerfstenen is een spannende en ook boeiende bezigheid. Van te voren is immers niet duidelijk wat je gaat vinden? Vervolgens komt de vraag aan de orde wat je hebt opgeraapt en of de stenen wel de moeite waard zijn om mee te nemen.

Het maakt niet uit waar je stenen hebt gezocht. In zandgroeves of in bouwputten maken zwerfstenen meestal een versere indruk dan keien die langs een boerenakker zijn opgeraapt. Anders en mooier is het zoeken op de vele steenstranden langs de Oostzee in Duitsland of in Denemarken. Branding heeft er voor gezorgd dat de stenen hier prachtig afgerond zijn en geen spoor van verwering tonen. Vooral in natte toestand is het heerlijk zoeken daar.

Stenen neem je vooral mee vanwege kleur en vaak ook door een bijzondere tekening. Thuis borstel je zwerfstenen onder de kraan of in een emmer water buiten schoon. Zo raak je aanhechtend zand en leemresten, maar ook groene aanslag van algen kwijt. Meegenomen zwerfstenen kun je zo veel beter bekijken.

Zwerfstenen bekijken en vergelijken

Vervolgens vergelijk je de stenen met foto’s uit boeken of met afbeeldingen op het internet. Lees er over en kijk of je bepaalde kenmerken in de zwerfsteen terug kunt vinden. Zijn er overeenkomsten, lees dan voor de zekerheid ook de beschrijving ervan in een andere stenengids. Ook je kijkt op internet of andere stenensites wellicht meer en uitgebreidere informatie geven. Met behulp hiervan kun je proberen om zwerfstenen van een van een naam te voorzien. Makkelijk is dit niet, zeker in het begin. Ten eerste zijn er ontzettend veel soorten en typen zwerfstenen. Van graniet alleen al heb je tientallen om niet te zeggen honderden. En allemaal verschillen ze in kleur en korreling.

Inzicht en kennis van zwerfstenen en dus van gesteenten heb je niet in één week onder de knie. Hoewel bij het herkennen van zwerfstenen erg belangrijk, komt de mineralogische samenstelling pas in tweede instantie aan de orde. Voor een beginnende verzamelaar is vooral het uiterlijk van de steen van belang. Waar lijkt mijn steen op?

Als je zwerfstenen wat beter bekijkt dan let je op kleur, korreling, structuur en op de samenstelling van de steen. Rode, oranje, roze gekleurde en geaderde zwerfstenen hebben de voorkeur. Daar gaat bij iedereen het oog vooral naar uit. Witte, grijze en somber gekleurde, donkere stenen worden minder vaak opgeraapt.

Determinatiegidsen voor zwerfstenen

www.kijkeensomlaag.nl

https://huishoutsteen.wordpress.com/author/huishoutsteen/

Vooral in het begin is het heel belangrijk om je stenen aan een meer ervaren stenenverzamelaar te laten zien. Hij wijst je misschien op dingen die je zelf niet zag of die onbelangrijk leken. Dat je het aanvankelijk vaak bij het verkeerde eind hebt, is niet erg. Juist door een verkeerde determinatie leer je beter kijken.

Een zwerfsteencollectie aanleggen

Wat in het begin goed werkt is het aanleggen van een kleine vergelijkingscollectie van zwerfsteensoorten waarin verschillen in korreling, structuur en mineralogische samenstelling goed zichtbaar zijn. Zo worden begrippen als gelijkkorrelig, porfierisch, gelaagd, richtingloos e.d. geleidelijk steeds duidelijker. Het hoeven geen mooie stenen te zijn, maar wel duidelijke. Een collega-verzamelaar die al langer bezig is, wil je daar vast wel mee helpen. Vaak heeft hij wel stenen over die je als vergelijkingsmateriaal goed kunt gebruiken.

Ook op bijeenkomsten van geologische verenigingen kun je je slag slaan. Niet alleen kun je er je stenen laten determineren, vaak mag je ook 'weggevertjes' meenemen. Hoewel niet zelf gevonden, kan zo'n kleine vergelijkingscollectie dienen als richtsnoer voor stenen die je zelf hebt gevonden. Met hulp van zwerfsteenfoto's en hulp van derden kom je al snel bij de juiste naam. En dat is toch het doel. Niets geeft zoveel voldoening als een zelf gevonden en gedetermineerde steen. 

Determinatiedagen voor zwerfstenen en fossielen

Je kunt zelf gevonden stenen ook in een museum laten determineren. Verspreid over Nederland heb je verschillende geologisch musea die zwerfsteencollecties hebben. Sommige musea bieden gelegenheid om op een bepaalde dag stenen en fossielen te laten zien, die vervolgens gedetermineerd worden. 

In het Hunebedcentrum in Borger (Dr.) kun je op iedere 2e woensdagmiddag van de maand van 13.30 tot 15.30 uur terecht met vragen op stenengebied. Zwerfstenen en fossielen waarvan je de naam niet weet kun je daar op naam laten brengen. Al weet je zelf niets van stenen, een toevallige vondst die aan een prehistorisch werktuig doet denken, kun je vanzelfsprekend ook laten zien. Menige steen heeft na zo'n bezoek een bijzondere betekenis gekregen.

Wil je gewoon zwerfstenen bekijken, dan kan dit ook. In de ijstijdtentoonstelling liggen een aantal bijzondere. In de Granietzaal van het het Kenniscentrum is een uitgebreide expositie te zien van gezaagde en gepolijste zwerfstenen. De toegang is op de determinatiemiddag voor bezoekers met stenen gratis.

Naast zwerfstenen van graniet, gneis e.d. kun je ook stenen vinden met fossielen. Zo heb je zandstenen uit het Vroeg-Cambrium met graaf-, woel-, woon- en loopsporen. Van de dieren zelf is niets overgebleven. Zandstenen als deze zijn in Noord-Nederland niet moeilijk te vinden. Ook vuurstenen zijn meer dan de moeite waard om deze op te rapen en te controleren op fossielen. In vuursteen komen deze vaak voor. Het meest talrijk zijn vuurstenen die vol zitten met kleine, witachtige figuurtjes die op mostakjes lijken. Bryozoënvuursteen noemt men die.

Zwerfstenen van kalksteen met fossielen

Het mooist en tegelijk ook het zeldzaamst zijn zwerfstenen van kalksteen. Op een paar plaatsen in Noord- en Oost-Nederland komen deze in de bodem voor. Vooral de Hondsrug in Oost-Drenthe en de provincie Groningen is rijk aan kalkzwerfstenen. De kalkstenen zijn afkomstig uit het noordoostelijke Oostzee, in de buurt van Estland. Ze dateren uit het Ordovicium, Siluur en Devoon. Vooral kalkstenen uit het Siluur bevatten veel en mooie fossielen.

Bij graafwerkzaamheden in de keileem komen soms duizenden kalkstenen te voorschijn. Sinds jaar en dag zijn deze bekend van de noordelijke Hondsrug, globaal tussen de plaatsen Haren en het noorden van de stad Groningen. Recentelijk zijn bij graafwerkzaamheden ook veel kalkzwerfstenen gevonden bij Gieten en in Emmen op de Hondsrug. Op alle genoemde locaties bezit de keileemlaag ter plaatse een grote dikte. Dit voorkwam uitloging en oplossing door wegzijgend regenwater. Elders in het Hondsruggebied is de keileemafzetting dunner. Op die plaatsen zijn alle kalkstenen door oplossing verdwenen.

De keileem op de noordelijke Hondsrug in de provincie Groningen is uitermate rijk aan kalkstenen, waaronder relatief veel fossiele koralen. In de loop van de tijd zijn van alle koraalsoorten die van de eilanden voor de kust van Estland beschreven zijn, bij Groningen zwerfsteenexemplaren gevonden. Voor de bekende stromatoporenkalken geldt hetzelfde.

Tellen we de zwerfsteenfossielen uit het oostelijke grind hier bij op, dan vinden we in Noord- en Oost-Nederland fossielen uit vrijwel iedere geologische periode. Kom daar eens om op een vakantiereis in Europa?

Welke zwerfstenen ga ik zoeken?

Keuzes zijn soms onvermijdelijk

Beginnende verzamelaars vinden aanvankelijk vrijwel alles wat ze vinden mooi. De eerste vondsten worden bewaard en gekoesterd. De verzameling wordt groter een ook diverser. Niet alleen zwerfstenen zijn interessant, ook mineralen, kristallen en fossielen die in het buitenland verzameld zijn, krijgen aandacht. Na verloop van tijd komt er toch een moment waarop de verzamelaar voor een keuze geplaatst wordt. De beschikbare bergruimte in de meeste huizen kent een grens. De hoeveelheid stenen wordt te groot. Dit is meestal het tijdstip dat men zich gedwongen voelt om te selecteren of om een richting te kiezen. Slechts een enkeling kan de weerstand niet weerstaan om liefst zo divers mogelijk te blijven verzamelen. Als ruimte en middelen geen probleem vormen, is daar ook niets op tegen.

Lang niet iedereen is in staat om een te klein geworden hobbyruimte of dito schuuruit te bouwen met een nieuw gedeelte. Hier komt bij dat zich bij veel verzamelaars na enige tijd een bepaalde voorkeur ontwikkelt. De één voelt zich aangetrokken tot zwerfsteenfossielen, de ander vindt zwerfsteensoorten interessanter. Soms is bij  verzamelaars sprake van een complete switch omdat hij/zij het verzamelen van zwerfstenen laat voor wat het is en zich in het vervolg op mineralen en kristallen gaat toeleggen. 

Het voordeel van zwerfstenen is, dat je er meestal niet ver voor hoeft te reizen, met als bijkomend voordeel dat de variatie onder zwerfstenen bijzonder groot is. In zekere zin geldt dit hetzelfde voor zwerfsteenfossielen. Nergens in Europa kom je in rotslandschappen en berggebieden zo’n rijk sortiment fossielen tegen als juist onder zwerfstenen. Van de lappendeken die de rotsige ondergrond in Scandinavië en Midden-Europa vormt, hebben gletsjerijs en ijstijdrivieren materiaal losgemaakt en naar ons land vervoerd.

Om een beeld te geven van de variatie onder zwerfsteenfossielen zijn hieronder een aantal afgebeeld. De afgebeelde fossiele koralen komen uit kalkrijke keileem, die op een aantal plaatsen op de Hondsrug in Groningen en Drenthe in de ondiepe bodem aanwezig is. Een tweede serie (verkiezelde) fossielen laat zien dat ook in zandige rivierafzettingen in Noord- en Midden-Nederland fossielen te vinden zijn. Hiervoor is men aangewezen op hopen uitgehord grind in zandwinningsbedrijven. Een bijkomend voordeel is dat de hamer er meestal niet aan te pas komt.

Fossiele zwerfsteenkoralen uit de keileem van de Hondsrug

Zwerfsteenfossielen uit het oostelijk grind

Terug