Rapakivi-pegmatiet
Pegmatiet is een grof- tot zeer grootkorrelig stollingsgesteente dat op het allerlaatst gevormd is bij de kristallisatie van granietmagma. Restmagma waaruit pegmatiet ontstaat, is zeer dun vloeibaar, is rijk aan silica en soms ook aan zeldzame mineraalverbindingen die slechts met moeite, onder specifieke omstandigheden, kristalliseren. Kristallen in pegmatiet kunnen meters groot zijn.
Pegmatiet(graniet) - Zwerfsteen van Wippingen (Dld.)
Pegmatiet is een lichtkleurig graniet-achtig gesteente dat voornamelijk uit kaliveldspaat (wit) en kwarts (grijs) bestaat. Het donkere mineraal is hier biotiet. In deze zwerfsteen van pegmatiet zijn de rode bestanddelen ook kwarts. Deze zijn door hematiet rood gekleurd. Deze rode kwarts is enigszins grafisch met kaliveldspaat vergroeid.
Pegmatiet komt veel voor, zowel in de vaste rots in Scandinavië als onder zwerfstenen.
Rapakivi's zijn granietachtige gesteenten. In tegenstelling tot andere granietsoorten komt in rapakivi-graniet echter nauwelijks of geen pegmatiet voor. De reden is dat rapakivi's ontstaan zijn uit een 'droog' type magma, dat zijn oorsprong vindt in de onderste regionen van de aardkorst. Droog magma wil zeggen dat het heel weinig water (in gasvorm) bevat. Een voorwaarde voor het ontstaan van pegmatiet is juist de aanwezigheid van water.
Onder zwerfsteen-rapakivi's zijn voorbeelden gevonden die toch voor een deel uit pegmatiet bestaan. Het blijven echter uitzonderingen. De afgebeelde zwerfstenen betreffen rapakivi-typen die uit verschillende massieven in Noord-Scandinavië afkomstig zijn. Dus niet alleen van Aland.
Porfier-aplietische rapakivi-graniet met pegmatiet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.).
In het pegmatietische deel is hier en daar sprake van schriftgranietische kwarts/veldspaat vergroeiingen.
Pegmatiet in porfier-aplietische rapakivi-graniet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.)
Detail van de steen hiernaast. Opvallend in rapakivi-pegmatieten is dat de kwarts licht tot donker rookkleurig is. De kwartsen zijn deels idiomorf.
Pegmatiet in porfierische rapakivi-graniet van Kökar - Zwerfsteen van Borger (Dr.)
De pegmatiet in deze zwerfsteen beperkt zich slechts tot één zijde. Opvallend zijn de grote klodders grijs rookkleurige kwarts.
Porfierische rapakivi-graniet van Kökar - Zwerfsteen van Borger (Dr.)
De kleur van de zwerfsteen is door verwering enigszins gebleekt. Opvallend in Kökar-rapakivi zijn de grote, donkere eersteling-kristallen van rookkleurige kwarts.
Pegmatiet in porfierische rapakivi-graniet van Kökar - Zwerfsteen van Borger (Dr.)
Bijzonder is de rijkdom aan rookkleurige kwarts.
Rapakivi-pegmatiet - Zwerfsteen van Borger (Dr.)
De herkomst van deze en andere pegmatietische rapakivi's is onduidelijk. Aland is mogelijk, maar naburige rapakivi-massieven in Finland en Zweden komen ook in aanmerking.
Porfier-aplietische rapakivi van Laitila - Zwerfsteen van Gieten (Dr.)
Plaatselijk in deze zwerfsteen komen schriftgranietische/granofierische en normaal-pegmatietische partijen voor. De donkere vlekken zijn onregelmatige aggregaten van biotiet.
Porfier-aplietische Laitila-rapakivi - Zwerfsteen van Gieten (Dr.)
Kenmerkend voor dit type rapakivi uit Zuidwest-Finland (Nystad rapakivi-massief) zijn de grote aantallen rondachtige, blauwgrijze kwarts. Deze kwarts-eerstelingen verlenen het gesteente een duidelijk porfierisch karakter.
Pegmatiet in porfier-aplietische Laitila-rapakivi - Zwerfsteen van Gieten (Dr.)
Verspreid in deze porfier-apliet komen kleine partijen pegmatiet voor. De grijs-rookkleurige kwarts is hierin dominant.
Rapakivi-pegmatiet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.)
Deze zwerfsteen doet in kleur en structuur niet aan een rapakivi denken. Toch is het wel degelijk een rapakivi-pegmatietgraniet. De pegmatiet bevat lokaal veel oranje-rode kaliveldspaat. Opvallend is de aanwezigheid van talrijke idiomorfe, donker rookkleurige kwartsen. Idiomorfe kwarts is per definitie in pegmatiet onmogelijk. De ontstaanstemperatuur van rapakivi-gesteenten was echter zo hoog dat de kwarts kristalliseerde als hoge kwarts, ook in deze pegmatiet.
Rapakivi-pegmatiet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.)
Onderaan en rechts van het midden zijn talloze donker rookkleurige, idiomorfe kwartsen aanwezig. Verder komen verspreid kleine rode granaatjes voor, vergezeld van kleine kristallen van zwarte toermalijn (schorl). Op basis van de donkere, bijna zwarte kleur van de kwarts en de eigen vorm ervan, wordt deze zwerfsteen voor een rapakivi gehouden.
Rapakivi-pegmatiet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.)
Grote delen van deze pegmatiet bestaan voornamelijk uit witte plagioklaas. De kwarts is hierin is voornamelijk xenomorf en licht rookgrijs van kleur. Kaliveldspaat is oranje.