Onder noordelijke zwerfstenen is gabbro een veelvoorkomend gesteente. Het zijn meest zwarte tot groenzwarte gesteenten met witte vlekjes van plagioklaas. Gabbro heeft een hoge soortelijke massa en voelt daardoor zwaar in de hand. Gabbro komt veel voor in Oost-Baltische zwerfsteengezelschappen met veel rapakivi's. In het Drentse Hondsrug-gebied is het een zeer algemeen zwerfsteentype. 

Naast donker getinte gabbro's, komen zo nu en dan opmerkelijk lichtgekleurde typen voor. Zwerfsteenvondsten doen op het eerste gezicht denken aan Larvikiet, een syeniet uit het Oslo-gebied. De tweede gedachte gaat uit naar een grofkorrelige dioriet. Toch hebben we ook hier met gabbro te maken. De lichte tint van deze zwerfstenen wordt veroorzaakt door een overmaat aan grijswit, wit tot geelwit verweerde plagioklaas.

Plagioklaasrijke gabbro-soorten staan bekend als leuco-gabbro (Gr. leucos =wit). Leuco-gabbro's bevatten tussen 35 en 10% aan donkere mineralen. Is het percentage donkere mineralen minder dan 10%, dan heet het gesteente anorthosiet. Op het breukvlak kleuren leuco-gabbro's bijna zwart, donkergroen, groengrijs of blauwgrijs. 

Een ander opmerkelijk kenmerk is, dat de eersteling-kristallen van plagioklaas gemiddeld groot zijn. Kristallen van meerdere centimeters lengte zijn heel gewoon. Gewoonlijk vormen de plagioklazen idiomorfe, tabletvormige kristallen, waaraan op het breukvlak de karakteristieke tweelingstreping te zien is. Ingeklemd tussen de plagioklazen komt een wisselende hoeveelheid donkere mineralen voor, voornamelijk zwarte pyroxeen en metalig glanzende magnetiet. De pyroxeen is soms omgezet in zwartgroene amfibool (=actinoliet). Ook de plagioklazen zijn door ouderdom vaak omgezet en daardoor troebel grijsbruin of groenachtig.  

De ontstaanswijze van leuco-gabbro's is niet helemaal duidelijk. Het meest waarschijnlijk is dat, ze door gedeeltelijke opsmelting van mantelgesteente uit basaltisch magma zijn ontstaan. Op de overgang van mantel en onderste aardkorst ontstonden grote magmakamers, waarin het zeer hete basaltische magma 'gevangen' bleef. Bij langzame kristallisatie van het magma ontstonden grote hoeveelheden donkere ijzer- en magnesiumrijke mineralen (mafische bestanddelen). Deze zonken door hun grotere dichtheid naar de bodem van het magmareservoir. Tegelijkertijd ontstonden ook kristallen van plagioklaas.

In het rustige milieu konden de kristallen grote afmetingen bereiken. Deze migreerden door hun geringere dichtheid in de magmakamers naar boven. De  plagioklazen vormden bovenin het magmareservoir geleidelijk een massa van dicht opeengepakte kleine en grotere kristallen. De overgebleven ruimten tussen de plagioklaas-kristallen werden tenslotte opgevuld met donkere mineralen. Hieruit ontstonden gesteenten als leuco-gabbro en anorthosiet.

Leuco-gabbro's zijn doorgaans ongeschikt als gidsgesteente. Zwerfsteentypen die overeenkomen met Syeniet-gabbro van Angermanland, zonder rode kaliveldspaat en kwarts, zouden afkomstig kunnen zijn uit het Noord-Zweedse Nordingra/Angermanland en van Aland. Van talrijke andere plagioklaasrijke gabbro-typen is de herkomst onbekend.

Magma-differentiatie

Uit een homogeen, uit de mantel afkomstig basaltisch basismagma, zijn door differentiatieprocessen in magmakamers verschillende van elkaar afwijkende stollingsgesteenten ontstaan; de meest basische, ertsrijke gesteenten onderin en de veldspaatrijke leuco-gabbro en anorthosiet bovenin. Meer normaal ontwikkelde gabbro-gesteenten bevinden zich ertussen.

Zwerfsteen voorbeelden van leuco-gabbro's en anorthosieten

Leuco-gabbro - Zwerfsteen van Elsloo (Fr.)

Terug